Centrum Transferu Technologii CITTRU

Pomiędzy ideami i rzeczywistością

Print PDF

Justyna Jaskulska-Schab - Biolog od komórek. W CITTRU zajmuje się promocją nauki.

Tekst ukazał się w NIMBie 11 (czerwiec 2011)



Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Unported.

Think tanki to nie tylko organizacje zajmujące się ekono­mią, gospodarką czy bezpieczeństwem, ale i zabierające głos w kwestiach rozwoju nauki i technologii.

Przyszłość dzieje się dzisiaj - można powiedzieć od­nosząc się do twórczości tuzów literatury science fiction: Lema, Zajdla czy Clarke'a. Miniaturyzacja urządzeń, mikroświat, nanotechnologie, podbój kosmo­su czy poznanie tajników ludzkiego umysłu, to niegdyś tematy pisarskich wizji, a teraz niemal codzienność. Czy obecnie jesteśmy w stanie przewidzieć jej przyszłość za 5, 20 czy 50 lat? A może potrafimy tę przyszłość kreować?

PRODUKCJA MYŚLI

Na te pytania próbują odpowiedzieć nie tylko pisarze SF, ale także naukow­cy, politycy, dziennikarze i artyści. Jest to między innymi możliwe dzięki ośrod­kom think tanks – fabrykom myśli i idei, miejscom kreowania debaty publicznej. Nie są one wcale nowością, bowiem pierwsze zaczęły powstawać już na początku XX wieku. Choć pierwotnie ich zadaniem było prowadzenie badań dotyczących ekonomii, gospodarki czy obronności, to obecnie w sferze ich zainteresowań leżą także nauka i technologia. Silnym środowiskiem działania think tanków są Stany Zjedno­czone, gdzie znajdują się siedziby najbardziej wpływo­wych instytucji tego typu.

Szybko postępujący rozwój technologiczny, dotyczący niemal wszystkich sfer życia, każdej dyscypliny naukowej, wymaga analizy i wskazania kształtu dalszych przemian, przewidzenia zagrożeń oraz korzyści z nich płynących. Dlatego wiele think tanków, w swoich programach strategicznych, podejmuje temat „Science and Technology".

SCENARIUSZE DLA ŚWIATA

Jednym z ważniejszych ośrodków analizy idei jest RAND Corporation, szczegól­nie zasłużony dla nauki, poddający pod dyskusję kwestie związane z rolnictwem, sztuczną inteligencją, różnymi dziedzina­mi life science, technologią kosmiczną czy nanotechnologią. RAND wydaje liczne publikacje, np. w Rand Technical Report, Rand External Publication i Research Brief można przeczytać o energii jądrowej, uprawach roślin czy genetycznych ba­zach danych. Eksperci RAND opracowali także możliwe scenariusze rozwoju tech­nologii do 2020 roku. Uważają oni, że przyszłość należy do biotechnologii, nanotechnologii oraz technologii informatycznych. Analiza potencjału kilkunastu krajów pod kątem ich zdolności do realizacji kluczowych projektów technologicznych (np. wykorzystania energii słonecznej, łączności bezprzewodowej lub GMO), wska­zała, że Stany Zjednoczone, Niemcy i Japonia są najbliż­sze realizacji tych celów w 2020 roku. Natomiast kraje, w których poziom rozwoju technologii nie jest wystarczają­co dynamiczny, będą musiały poprzez debaty publiczne promować zalety wdrażania nowych technologii.

Dla każdej dziedziny naukowej można wskazać jej kluczowe kierunki rozwoju. Symulacją tych wydarzeń zajmuje się wiele ośrodków na świecie. I tak np. Institute for Global Futures, założony przez zajmującego się naukami spo­łecznymi i futurologią, Jamesa Cantona, przedstawia trendy rozwoju biznesu, in­ternetu, klimatu czy energii. Zakłada, że przyszłość biotechnologii oparta będzie na inżynierii tkankowej, projektowaniu implantów neurologicznych i badaniach procesów starzenia się organizmów.

GEOINŻYNIERIA, NANOTECHNOLOGIA, ROZWÓJ GIER…

Prognozowaniem odkryć naukowych zajmuje się Wo­odrow Wilson International Center for Scholars. Praca tego centrum dotyczy zarówno planowania strategicz­nego, zarządzania ryzykiem, jak i oceny rozwoju tech­nologii. Oprócz badań nad postępem biologii, ochrony środowiska, nanotechnologii i na przy­kład rozwoju gier, kładziony jest nacisk na kognitywistykę, możliwości poznaw­cze ludzkiego mózgu, geoinżynierię oraz transformacje sieci kontaktów spo­łecznych.

Ciekawym przykładem think tanku, silnie zaangażowanego w badanie transfor­macji technologicznej jest Foresight In­stitute. Pełni on ważną rolę edukacyjną dotyczącą nanotechnologii. Dzięki eks­pertom z chemii, biologii i fizyki, poma­ga społeczeństwu i politykom zrozumieć nanotechnologię, podkreślając nieba­gatelną rolę, jaką odgrywa w życiu człowieka. Misja ta realizowana jest po­przez działalność wydawniczą, multime­dialną oraz organizację różnorodnych wydarzeń. Warto zaznaczyć, że z Fo­resight Institute wywodzą się dwa ośrodki siostrzane, także skupiające się na nanotechnologii. Jeden z nich, Institute for Molecular Manufacturing, ukierunkowany jest na badania systemów molekularnych, a drugi, Center for Constitutional Issues in Technology, na aranżowanie dyskusji o nanotechnologii w sferze polityki.

Chociaż nie ma pewności co do szybkości, kierunku i zalet zmian technologicznych, to nikt nie kwestionu­je stwierdzenia, że ich skutki społeczne będą daleko idące. Badaniem tych zjawisk zajmuje się The Center for Policy on Emerging Technologies (C-PET), zrzesza­jący naukowców, biznesmenów i polityków zaanga­żowanych w ocenę tych przeobrażeń i poszukujących wspólnych rozwiązań, mających na celu wykorzystanie tej wiedzy w przyszłości. Poruszają oni np. kwestie sztucznej inteligencji, dyskutują o zaawansowanych ma­szynach myślących i manipulowaniu procesami poznaw­czymi człowieka.

POLSKIE FABRYKI MYŚLI

Polskie think tanki zaczęły powstawać po 1989 roku, ale tylko niektóre z nich realizują programy związane z postępem nauki i technologii, a w sferze ich zaintere­sowań leży przede wszystkim elektronika, motoryzacja i biotechnologia. Zaliczmy do nich m. in. Centrum im. Adama Smitha, Instytut Sobieskiego, Instytut Wie­dzy i Innowacji NPF Polska 2020 czy Instytut Badań Strukturalnych. A przecież w naszym kraju istnieją warunki do poszerzenia oferty think tanków o analizy dotyczace nauki i techno­logii, choćby ze względu na dostęp do wykwalifi­kowanych i doświadczo­nych naukowców. Poza tym, coraz większy dostęp do informacji, malejące zaufanie do polityków, sprzyja powstawaniu niezależnych jednostek eksperckich. Dlatego uczelnie wyższe wydają się być dogodnym środo­wiskiem do świadczenia usług analitycznych i opi­niotwórczych. Większość jednostek uniwersyteckich prowadzi analizy, bada­nia i ekspertyzy. Dlaczego ich nie wykorzystać i nie przedstawić wyników na forum publicznym? Mogą one pomóc w podejmo­waniu decyzji zarówno przez społeczeństwo, jak i polityków.

CO SIĘ DZIEJE NA UJ?

Uniwersytet Jagielloński powoli wykształca swo­je think tanki (choć brak jeszcze wyraźnie widocznych instytucji związanych z rozwojem nauki). Przykładem prężnie działającego ośrodka opinii jest Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych przy Instytucie Socjologii UJ, które dostarcza rekomendacji i propozycji rozwią­zań z zakresu polityki społecznej. Kolejną jednostką ekspercką, upowszechniającą wiedzę o międzyna­rodowym prawie humanitarnym jest Ośrodek Praw Człowieka przy Wydziale Prawa i Administracji UJ. Poprzez działalność naukową i dydaktyczną, konferen­cje, wystawy, konkursy, zwraca uwagę na poszano­wanie praw. Niezwykle ważną misję ma do spełnienia Centrum Badań Holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskie­go. Poprzez badania naukowe i prezentację wyników szerokiej publiczności, zwraca uwagę na potrzebę stworzenia programu nauczania o zagładzie.

Dzięki think tankom możemy poznać zagrożenia i oczekiwania związane z rozwojem nauki, przemia­nami gospodarczymi czy społecznymi. Wielokrotnie opinie kluczowych ośrodków wpłynęły na decyzje polityczne, szczególnie w USA. Powszechnie, anali­zy i prognozy „zbiorników myśli" wykorzystywane są w biznesie. Z takich usług korzystają m.in. IBM czy Ap­ple – wprowadzając na rynek przełomowe rozwiąza­nia i nowatorskie produkty. Think tanki to także szansa rozwoju karier młodych naukowców i możliwości zdo­bywania praktycznej wiedzy przez studentów. O tym także warto pamiętać.

Ilustracja: www.pixabay.com [Public domain]